İZMİR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
Ara

Dünya Miras Listesinde İzmir

DÜNYA MİRAS LİSTESİ’NDE TÜRKİYE

“Dünya Mirası” UNESCO'ya bağlı Dünya Miras Komitesince belirlenen kriterleri karşılama durumları ile mimari, tarihi, estetik ve kültürel, ekonomik, sosyal, sembolik ve felsefi özellikleri de dikkate alınarak tüm dünya için önemli bir değer taşıdığı kabul edilen ve korunmaya değer bulunan doğal ve kültürel varlıklardır. Bütün insanlığın ortak mirası olarak kabul edilen evrensel değerlere sahip kültürel ve doğal varlıkları dünyaya tanıtmak, toplumda söz konusu evrensel mirasa sahip çıkacak bilinci oluşturmak ve çeşitli sebeplerle bozulan, yok olan kültürel ve doğal değerlerin yaşatılması için gerekli işbirliğini sağlamak amacıyla UNESCO’nun 17 Ekim – 21 Kasım 1972 tarihleri arasında Paris’te toplanan 17. Genel Konferansı kapsamında, 16 Kasım 1972 tarihinde “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme” kabul edilmiştir. Sözleşmeyi kabul eden üye devletlerin UNESCO’ya başvurusuyla başlayan ve Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (ICOMOS) ile Uluslararası Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) uzmanlarının başvuruları değerlendirmesi sonunda tamamlanan bir işlem dizisinden sonra uluslararası önem taşıyan, bu nedenle takdire ve korunmaya değer görülen doğal oluşumlar, anıtlar, sitler vd. aday varlıklara Dünya Miras Komitesinin kararı doğrultusunda “Dünya Mirası” statüsü tanınmaktadır.

2020 yılı itibarıyla ülkemizde, UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kayıtlı 16 kültürel, 2 karma (hem kültürel, hem de doğal) olmak üzere 18 adet varlığımız bulunmaktadır.
Dünya Mirası Geçici Listesinde ise, ülkemizin 3 doğal, 78 kültürel ve 2 karma (kültürel/doğal) olmak üzere toplam  83 adet varlığı bulunmaktadır.

DÜNYA MİRAS LİSTESİ’NDE İZMİR

İzmir İlinde yer alan 2 kültürel varlığımız UNESCO Dünya Miras listesine, 5 kültürel varlığımız ise Dünya Mirası Geçici Listesine alınmıştır.
Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı 2014 yılında ve Efes  Dünya Miras Alanı 2015 yılında Dünya Miras Listesine girmiştir.
Daha önce ''Ceneviz Ticaret Yolunda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri'' dosya adıyla geçici listeye kayıtlı varlıklar arasına alınan Birgi Tarihi Kenti (2012) ile Foça ve Çandarlı Kalelerinden (2013) sonra İzmir Çeşme Kalesi (2020) de ilave edilmiştir. Kalıcı listeye alınma çalışmaları devan etmektedir.
Osmanlı coğrafyasında bir liman kenti olarak gelişen ve Helenistik Dönemden itibaren kesintisiz yerleşim merkezi olan İzmir Tarihi Liman Kenti , farklı kültürel ve dini yapıları, hanları, arastaları, pasajları, otellerle donanan ticari merkezi ve farklı kültürlere ait mimari mirasın etkileşim içinde üretildiği süreçleriyle 2020 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine dahil edildi.

Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (2014) :

Helenistik, Roma, Doğu Roma ve Osmanlı Dönemlerine ait katmanları içerisinde barındıran Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, Pergamon (çok katmanlı kent), Kibele Kutsal Alanı,İlyas Tepe,Yığma Tepe, İkili, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe ve Maltepe Tümülüsleri olmak üzere 9 bileşenden oluşmaktadır.
Kale Dağı’nın tepesindeki antik Pergamon yerleşimi anıtsal mimarisiyle Helenistik dönem şehir planlamacılığının en iyi örneğini temsil etmektedir. Athena Tapınağı, Trajan Tapınağı, Helenistik dönemin en dik tiyatro yapısı, kütüphane, Heroon, Zeus Sunağı, Dionysos Tapınağı, Agora ve Gymnasion yapıları bu planlama sisteminin ve dönem mimarisinin en seçkin örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Helenistik Bergama Krallığının başkenti olan kent, önemli bir eğitim merkeziydi. Daha sonra Roma İmparatorluğunun Asya Eyaleti başkenti olan Bergama, döneminin en önemli sağlık merkezlerinden Asklepiona ev sahipliği yapmıştır.
Çevresindeki kültürel peyzaj ile birlikte Helenistik ve Roma Dönemlerine ait pek çok istisnai örneği içerisinde barındıran kent, özellikle Roma ve Doğu Roma dönemlerine ait katmanlar üzerinde yayılmış olan Osmanlı dönemi mimarisine ait pek çok cami, han, hamam ve ticari merkez ile de önemini korumuştur.

Efes Dünya Miras Alanı (2015):

Dünya Miras Listesine alınan “Efes” Dünya Miras alanı; Çukuriçi Höyük,Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi  olmak üzere dört bileşenden oluşmaktadır.
Antik dönemin en önemli merkezlerinden biri olan Efes, tarih öncesi dönemden başlayarak Helenistik, Roma, Doğu Roma, Beylikler ve Osmanlı dönemleri boyunca yaklaşık 9000 yıl kesintisiz yerleşim görmüş ve tarihinin tüm aşamalarında çok önemli bir liman kenti, kültürel ve ticari merkez olmuştur.
Helenistik ve Roma Döneminin üstün kentleşme, mimarlık ve dini tarihine ışık tutan simgeleri barındıran Efes’te farklı dönemlere ait en üstün mimari ve kent planlama örnekleri bulunmaktadır. M. Ö. 8. yüzyıla tarihlenen ve Antik dönemin yedi harikasından biri olarak ünlenen kült merkezi Artemision, Hz. Meryem’in İsa’nın annesi olarak kabul ve ilan edildiği 431 tarihli Ekümenik Konsülün gerçekleştiği yer olan Meryem Kilisesi, İsa’nın havarilerinden biri olan ve Yahya İncili’ni Efes’te yazan St. John’ın mezarı üzerine inşa edilen Bazilika gibi Erken Hristiyanlık dönemine şahitlik eden benzersiz eserleri, günümüzde Hristiyanlar tarafından hac mekanı olarak kabul edilen Meryem Ana Evi ve Beylikler döneminde inşa edilen İslam yapıları ile Efes aynı zamanda dini tarih açısından da bugün hala ayakta olan benzersiz bir birikim sunmaktadır.

Birgi Tarihi Kenti (2012):

İzmir İli, Ödemiş İlçesinde yer alan Birgi, sırasıyla Frig Uygarlığı (MÖ.750-680), Lydia Uygarlığı (MÖ.680-546), Pers Krallığı, Bergama Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorluğu hakimiyeti altında bulunmuştur. Kent Anadolu Beylikler döneminde, 13. ve 14. yüzyılda Aydınoğlu Beyliği’ne başkentlik yapmıştır. 1426 yılında ise kesin olarak Osmanlı hakimiyetine geçmiştir.
Birgi, kendine has geleneksel mimari dokusunu günümüze kadar koruyabilmiş ender yerleşim yerlerinden biridir. Konakları, camileri, türbeleri, medreseleri, hamamları, çeşmeleri ve daha birçok eseriyle, beylikler döneminden başlayıp günümüze ulaşmış çok sayıda tescilli yapıya sahiptir.
Tarihi yerleşimde geleneksel mimari dokuyu en iyi biçimde yansıtan iki mimari yapı; ahşap süsleme ağırlıklı mihrabı ve minberiyle döneminin en başarılı örneklerden biri olan Ulu Cami ile ahşap işçiliği ile dikkat çeken Çakırağa Konağı’dır.

Ceneviz Ticaret Yolu'nda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri - Foça, Çandarlı ve Çeşme Kaleleri

“Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri” kapsamında Dünya Miras Geçici Listesi’ne ilimizden Foça, Çandarlı, Çeşme Kaleleri alınmıştır.

- Foça ve Çandarlı Kaleleri (2013):

Cenevizliler döneminde önemli bir ticaret limanı olan ve kentin savunmasında önem taşıyan Foça Kalesi ile sağlamlığı ve görkemli yapısıyla dikkat çeken Çandarlı Kalesi 2013 yılında listeye girmiştir.
Cenevizliler, 11. ve 15. yüzyıllar arasında Akdeniz, Karadeniz, Atlantik Okyanusu ve Kuzey Avrupa’da ticaret kolonileri kurmuş ve kıyılarda kaleler inşa etmiş veya eski kale kalıntılarını onarıp kullanmışlardır. Tarih boyunca önemli ticaret yollarının kavşağında yer almış Anadolu kıyılarında da Cenevizlilerin bir dönem kullandığı birçok yerleşim bulunmaktadır. Bu yerleşimler arasında bulunan İstanbul Boğaz’ının Karadeniz çıkışında Anadolu Kavağının hakim bir tepesi üzerinde yer alan Yoros Kalesi ve bir kale yapısı olmamasına rağmen Cenevizlilerden kalan kentsel savunma sistemindeki önemi nedeniyle Galata Kulesi, Karadeniz’de özellikle Cenevizliler döneminde ticari canlılığın merkezi olmuş Amasra Kalesi, Sinop Kalesi ve günümüzde de Ceneviz Kalesi olarak adlandırılan, denizcilik ve ticarette önem taşıyan Akçakoca Kalesi ile Foça ve Çandarlı Kaleleri  “Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri” kapsamında Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alınmıştır.

   *Foça Kalesi; Foça, 12 İon kenti arasında en önemli merkezlerden birisi olup, Pers, Makedonya, Ceneviz ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Foça Kalesi 11-12. yy’larda kent korumasını güvence altına almak amacıyla stratejik bir noktada inşa edilmiştir. Cenevizliler kaleyi Bizanslılardan alarak yeniden inşa etti. Phokaia (Foça), 1455 yılında Osmanlılar tarafından ele geçirilince kalenin surları onarıldı ve kuleler eklendi. Kalenin girişindeki bir kitabede onarımın 1538-1539 yılları arasında Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu olan Sultan Mustafa Han’ın koruması Silahtar İskender Ağa tarafından yapıldığından bahsedilmektedir. Ayrıca kalenin bugün açık hava tiyatrosu olarak kullanılan bir kayıkhanesi vardır.
   *Çandarlı Kalesi; Çandarlı, İzmir’in Dikili ilçesinde bulunan bir sahil kasabasıdır. Çandarlı Kalesi’nin bulunduğu alan arkaik dönemden kalmadır, fakat kalenin yapım tarihi tam olarak belli değildir. 13. ve 14. yy’larda Cenevizliler Foça’da hakimiyetlerini sürdürürken Çandarlıyı da kontrol altına alıp bu limanı ticaret amacıyla kullanmışlardır. Cenevizliler, güvenli bir ticaret limanı olan Çandarlı sayesinde etkilerini arttırabilmişlerdir. Bu kale, Cenevizliler tarafından restore edilmiştir. Burada Ceneviz etkisinin çok fazla olduğunu belirtmek gerekir. Bir dikdörtgen şeklindeki Çandarlı Kalesi; günümüzde beş kulesi, yağmur olukları, kapılar ve duvarları ile oldukça iyi bir şekilde korunmaktadır.

- Çeşme Kalesi (2020)
Daha önce "Ceneviz Ticaret Yolunda Akdeniz'den Karadeniz'e kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri" dosya adıyla geçici listeye kayıtlı varlıklar arasına İzmir Çeşme Kalesi de eklendi. Bu Kapsamda ilk olarak Foça ve Çandarlı Kaleleri UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine alınmıştı.

İzmir Tarihi Liman Kenti(2020)
Osmanlı coğrafyasında bir liman kenti olarak gelişen ve Helenistik Dönem'den itibaren kesintisiz yerleşim merkezi olan İzmir Tarihi Liman Kenti, farklı kültürel ve dini yapıları, hanları, arastaları, pasajları, otellerle donanan ticari merkezi ve farklı kültürlere ait mimari mirasın etkileşim içinde üretildiği süreçleriyle UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine dahil edildi.

İlk kez 2000’li yılların başında dile getirilen, İzmir Tarihi Kent Merkezinin UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınması için geçtiğimiz yıl kentin tüm paydaşları ile ortak bir sinerji yaratılarak çok ciddi bir çalışma yürütüldü ve İzmir Tarihi Kent Merkezi’ne yönelik kültürel mirasın korunması için uluslararası bir adım atıldı. Bu süreçte; İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Borsası, İzmir Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, İMEAK Deniz Ticaret Odası, İzmir Kalkınma Ajansı, TARKEM ve Kentimiz İzmir Derneğinin koordineli çalışmasıyla Kemeraltı ve çevresinin UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girmesi için hazırlanan dosya başvurusu UNESCO tarafından kabul edildi. Dosyanın teması (konusu) M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren Helenistik, Roma, Bizans, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinin incelenmesi sonucunda “İzmir, Tarihi Liman Kenti” olarak belirlendi.